Мазырскі

Упершыню г. Мазыр згадваецца ў Іпацьеўскім летапісе ў 1155 г. з дня нараджэння Хрыста: "Тогда же Гюрги (Юрий Долгорукий) иде на онем (встречу) с Изяславом Олеговичем иту сношася (сошлись) в Лаутавы. Тогда же Гюрги выда (выдал) Изяславу Корческ, а Стославу (Святославу) Ольговичу Мозырь и ту суладивъся (уладившись) в нима иде в свой Киев».

У ХІІ ст. Мазыр уваходзіў у склад Тураўскага княства, падпарадкаванага Кіеву. Пасля атрымання незалежнасці Туравам горад застаўся пад уладай кіеўскіх князёў.

У XIV ст. Мазыр увайшоў у Вялікае Княства Літоўскае і быў цэнтрам Мазырскага павета ў складзе Кіеўскага ваяводства. Пасля ўтварэння Рэчы Паспалітай сеймік павета не прызнаў рашэння караля польскага і вялікага князя літоўскага аб уключэнні Кіеўскага ваяводства ў склад каралеўства і застаўся ў Вялікім Княстве Літоўскім, Мінскім ваяводстве. Першапачаткова гэта было звычайнае ўсходнеславянскае паселішча з умацаваным дзяцінцам і гандлёва-рамесным пасадам. У пачатку XVІ ст. у пісьмовых крыніцах з'яўляюцца звесткі аб наяўнасці ў горадзе драўлянага замка, які ўзнік на месцы дзяцінца, і царквы Св. Спаса. У замку захоўвалася зброя і казна. У канцы XVІ ст. замак меў пяць вежаў, быў акружаны высокім валам і ровам, праз які быў перакінуты мост. Замак мастом злучаўся з прадзамавай тэрыторыяй - парканам - дадатковай лініяй умацаванняў, дзе знаходзіліся гаспадарчыя пабудовы і яшчэ адна царква – Св. Мікалая.

Мазыр неаднаразова перажываў чужаземныя напады, знаходзячыся на шляху заваёўнікаў з поўдня і паўднёвага ўсходу. У XV–пачатку XVІ стст. галоўным знешнім ворагам беларускіх зямель на поўдні былі крымскія татары. У 1497 г. яны разрабавалі горад і забілі кіеўскага мітрапаліта Макарыя. Падчас новых нашэсцяў татараў у 1508 г., 1521 г., 1534 г. Мазыр зноў быў захоплены і спалены. Шпілеўскі згадвае імёны легендарных герояў, якія змагаліся з татарскімі ордамі, якія захаваліся ў народных песнях. "Неустрашимый Базар не раз громил татар" і ў якасці ўзнагароды за мужнасць атрымаў ад вялікага князя літоўскага маёнтак Іпагор.

У сакавіку 1508 г. Мазыр "частью силой, частью подачей от шляхты" стаў рэзідэнцыяй мяцежнага князя М. Глінскага, які выступіў супраць вялікага князя літоўскага Жыгімонта I і разлічваў на дапамогу маскоўскіх войскаў. Сярод мяцежнікаў, якія пасля падаўлення выступу выехалі ў Маскоўскае княства, значылася прозвішча Мазырскага старасты Гагіна.

Горад ніколі не перадаваўся вялікімі князямі літоўскімі і каралямі Рэчы Паспалітай у прыватнае валоданне.

Магдэбургскае права або права на самакіраванне і ўласны герб Мазыр атрымаў 28 студзеня 1577 г. згодна грамаце вялікага князя літоўскага і караля Рэчы Паспалітай Стэфана Баторыя.
Адна з самых трагічных старонак гісторыі горада звязана з антыфеадальнай вайной (1648-1651 гг.) і вайной Рэчы Паспалітай з Рускай дзяржавай (1654-1667 гг.). У чэрвені 1648 г. на Мазыршчыну быў накіраваны атрад казакоў палкоўніка Міхненка, якому аказалі дапамогу мясцовыя жыхары. З "черні здешних краев" быў сфармаваны атрад колькасцю 400 чалавек. Толькі 7 лютага 1649 г. урадавыя войскі пад камандаваннем гетмана польнага ВКЛ Януша Радзівіла з'явіліся пад сценамі Мазыра, які прапанаваў паўстанцам капітуляваць. Пасля адмовы палкоўніка Міхненка ад капітуляцыі пачаўся штурм замка. Першая спроба Януша Радзівіла захапіць замак была няўдалай. Горад быў добра ўмацаваны, таму другі штурм пачаўся з самага ўразлівага месца ў абароне паўстанцаў – насупраць Замкавай брамы – Ксяндзоўкі (гары, размешчанай насупраць Замкавай, сучасная вул. Фрунзэ). Войскі падышлі да брамы пад прыкрыццём саней з дровамі. Штурм, пачаты раніцай, скончыўся ноччу. Большая частка абаронцаў замка загінула ў баі. Міхненка быў захоплены ў палон "с повеления княжеского казнен смертью отсечением головы, которая после воткнута была на замковой веже". Замак і гарадскія ўмацаванні былі разбураны гетманам. У гэты час замак як фартыфікацыйнае збудаванне перастаў існаваць. У ХVІІІ ст. гэта палацавы комплекс, які складаўся з драўлянага палаца і меў толькі адміністрацыйнае значэнне. Падчас вайны 1654-1667 гг., летам 1655 г. Мазыр быў заваяваны і спустошаны рускімі войскамі пад кіраўніцтвам ваяводы Валконскага. У Мазырскім павеце рускія войскі заставаліся да вясны 1662 г. З 1648 г. па 1667 г. колькасць насельніцтва Мазырскага павета скарацілася больш чым на палову або на 59,4% (21950 душ). Да вайны там пражывала 36932 чалавекі, пасля, у 1667 г. – 14982.

Мазыр увайшоў у склад Расійскай імперыі ў выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай у снежні 1792 г., тэрыторыя павета далучалася да Чарнігаўскай губерні. Аднак у 1795 г. Мазырскі павет быў адноўлены ў складзе мінскага намесніцтва, а ў 1796 г. Мазыр – гэта цэнтр павета ў складзе Мінскай губерні. Падчас вайны з Напалеонам на тэрыторыі горада і павета ваенных дзеянняў не было. Аднак тут размяшчаўся харчовы склад і знаходзіўся на пастоі рэзервовы корпус Ф.Эрцеля колькасцю 9 тыс. чалавек, якіх размясцілі на кватэрах гараджан з-за адсутнасці казармы ў горадзе.

Падзеі нацыянальна-вызваленчага паўстання 1830-1831 гг. таксама знайшлі адлюстраванне ў гісторыі горада. У чэрвені 1831 г. быў створаны Мазырскі атрад паўстанцаў, які ўзначаліў Фелікс Кеневіч. Яго атрад неаднаразова спрабаваў захапіць Мазыр, але з-за адсутнасці агульнага плана дзеянняў паміж асобнымі атрадамі і слабой сацыяльнай базы, безвынікова. 18 ліпеня 1831 г. мазырскія паўстанцы былі разбітыя на мяжы Рэчыцкага і Мазырскага паветаў, 7 чалавек прысуджана да розных пакаранняў. А падчас паўстання 1863-1864 гг. на Мазыршчыне не было ваенных сутыкненняў. Рэвалюцыйныя ідэі ахапілі ў асноўным Мазырскую прагімназію. Каб прадухіліць распаўсюджванне мяцежных настрояў з суседняга Пінскага павета ў лютым 1863 г. у Мазыр быў накіраваны 4-ы рэзервовы батальён Віцебскага пяхотнага палка і ўведзена ваеннае становішча. Усім жыхарам забаранялася адлучацца далей 30 вёрст ад месца жыхарства і насіць зброю.

Палітычныя падзеі ў Расіі ў пачатку ХХ ст. адбіваліся і на жыцці правінцыйнага горада Мазыра. Тут дзейнічала гарадская арганізацыя Палескага камітэта РСДРП, якая была найбольш актыўная падчас рэвалюцыі 1905-1907 гг. Мазырскія падзеі ў кастрычніку 1905 г. – гэта адно з найбуйнейшых рэвалюцыйных выступленняў на Беларусі, калі на агульнагарадскім мітынгу быў абраны рэвалюцыйны камітэт і створана т. зв. "Мазырская Рэспубліка". Яна праіснавала 9 дзён. У гэты час была створана баявая рабочая дружына, зроблена спроба вызваліць палітычных зняволеных, захапіць казначэйства і зброю. У Мазыр накіраваны войскі, у сутыкненнях было забіта 4 і паранена 6 чалавек. Усе члены рэвалюцыйнага камітэта арыштаваныя і сасланыя на пасяленне ў Сібір.

У сакавіку 1917 г. быў утвораны Мазырскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў, а лістападзе 1917 г. утвораны Мазырскі ваенна-рэвалюцыйны камітэт і ўстаноўлена савецкая ўлада. У 1918-1920 гг. жыхары Мазыра выпрабавалі акупацыю войскамі Пятлюры, польскімі войскамі і бандамі Булак-Балаховіча.

З 1924 г.горад – цэнтр Мазырскай акругі, які ўключаў 10 раёнаў, 3 гарады (Калінкавічы, Мазыр, Петрыкаў) і 4 мястэчкi (Жыткавічы, Капаткевічы, Нароўля, Тураў). У 1938 г. тэрыторыя акругі ўключана ў Палескую вобласць, а Мазыр у 1938-1954 гг. – цэнтр Палескай вобласці. Канец жніўня 1941 г. – акупацыя горада гітлераўцамі, 14 студзеня 1944 г. – вызваленне ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў у выніку Калінкавіцка-Мазырскай аперацыі. З 1954 г. Мазыр – раённы цэнтр Гомельскай вобласці.

Першае паселішча на тэрыторыі сучаснага горада адносіцца да эпохі бронзавага веку (ІІ– сярэдзіна І тыс.да н. э.) і знаходзіцца ва ўрочышчы Кімбараўка (раён вул. Гогаля). З гэтым месцам звязана легенда аб заснаванні горада, запісаная рускім этнографам П. Шпілеўскім, згодна з якой Мазыр заснавалі два браты. Яны пасяліліся на высокіх берагах р. Прыпяць і займаліся промыслам рыбінага тлушчу. "Старший был страшный урод и возненавидел младшего, статного красавца, за предпочтение, оказанное ему молодой соседкой", а галоўнае, за хуткае ўзбагачэнне: малодшаму ўсё ўдавалася ў гандлі і ён быў багацей старэйшага. Каб пазбавіцца ад зайздроснага таварыша, малодшы хацеў пасяліцца далей ад старэйшага. Гэта яшчэ больш раздражняла злога брата і калі, малодшы абвясціў аб сваім намеры, старэйшы не хацеў выдаць яго долю тлушчу і загадаў сваім работнікам выпхаць яго прэч. Малодшы сабраў дружыну і абвясціў вайну старэйшаму. Заспеты знянацку, старэйшы брат звярнуўся па дапамогу да чараўніцы, якая жыла па суседстве на высокай востраканцовай гары, і чараўніца з'явілася да яго на дапамогу з незлічонай колькасцю падуладных ёй духаў. Бой завязаўся няроўны і малодшы павінен быў загінуць ад сілы чараўніцы. Але прыгажосць выратавала яго: падчас бою чараўніца да таго была здзіўленая дзівоснай прыгажосцю малодшага героя, што загадала спыніць бітву і прапанаваць яму мiр. Але старэйшы не пагадзіўся і патрабаваў вайны: "Мой жир!" крычаў ён, я не саступлю яму ніводнай меркі, і з гэтымі словамі накіраваўся на полчышча духаў. Абражаная чараўніца ўзмахнула чароўным мячом і гара распалася на дзве часткі; ва ўтварыўшайся пасярэдзіне прорве загінуў старэйшы брат, не перастаючы крычаць “Мой жир”. “Нет! Мой жир”! усклікнуў малодшы, стоячы на абрыве падзеленай гары: “тебе не удалось обидеть меня". Пасля гэтага чараўніца прапанавала пакінутаму брату перанесці свой дом на яе гару. Але ён адмовіўся і, ашуканая ў сваіх надзеях, вядзьмарка, на зло яму, сама пасялілася на другой палове рассечанай гары і доўга не пераставала мучыць яго сваімі чарамі і насланнямі. Нарэшце, пакінуты брат, па радзе жонкі, паставіў крыж на сваёй гары і чараўніца не адважвалася дакрануцца да святога месца. Застаўшыся на Святой гары, брат хутка стаў багатым уладальнікам акруговых зямель і перанёс сваю рэзідэнцыю ў тое месца, дзе цяпер раскінуўся горад Мазыр. Легенда прыпісвае паходжанне горада ад слоў "мой жир", якія з часам трансфармаваліся ў Мазыр.

Мазыршчына ў перыяд акупацыі

Канец жніўня 1941 г. – акупацыя горада гітлераўцамі, 14 студзеня 1944 г. – вызваленне ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў у выніку Калінкавіцка-Мазырскай аперацыі.

Весці працу ў Мазыры падпольшчыкам даводзілася ў складаных умовах. Тут дзейнічалі абласныя органы акупацыйнай улады, органы разведкі і контрразведкі, знаходзіўся буйны гарнізон. Нацысты рабілі ўсе меры, каб выйсьці на след падпольшчыкаў. Каб змагацца з ворагам, падпольшчыкам нельга было адрознівацца ад іншых. Абставінамі яны былі пастаўленыя ва ўмовы, калі былі "сваімі" сярод чужых і "чужымі" сярод сваіх. І таму, падпольшчыкі, як і іншыя мазыране, каб пазбегнуць арышту, адпраўкі на прымусовыя работы ў Германію і мець нейкія сродкі для існавання, вымушаныя былі дзесьці працаваць. І "тем самым показать свою мнимую лояльность к оккупантам", як пісаў ва ўспамінах адзін з мазырскіх падпольшчыкаў А. Мураўёў. Доўгі час пра дзейнасць мазырскіх падпольшчыкаў было вядома няшмат. Існавала наогул пытанне: "а ці было падполле ў Мазыры?" І толькі ў ліпені 1965 г. выйшла Пастанова Прэзідыума ЦК КПБ, у якой адзначалася: "считать установленным деятельность подпольных антифашистских организаций и групп, действовавших в породах Калинковичи и Мозыре в годы Великой Отечественной войны". Было прызнана, што ў гады вайны ў Мазыры дзейнічала тры падпольныя групы, кіраўнікамі якіх былі: Васіль Іванавіч Крыцкі, Дзмітрый Афанасьевіч Казлоўскі, Авер'ян Сцяпанавіч Мураўёў. У пастанове былі вызначаны асноўныя напрамкі дзейнасці падпольшчыкаў Мазыра: сабатаж усіх эканамічных мерапрыемстваў акупацыйных уладаў, удзел у арганізацыі партызанскіх атрадаў і аказанне ім усебаковай дапамогі, збор інфармацыі пра ворага і перадача яе праз лінію фронту, зрыў вывазу савецкіх людзей на прымусовыя работы ў Германію, знішчэнне людской сілы і матэрыяльных рэсурсаў праціўніка, ідэалагічная работа сярод мясцовага насельніцтва і ў фарміраваннях гітлераўскіх саюзнікаў і інш. Тым, хто прыйшоў у падполле самастойна, а не быў накіраваны на гэтую работу адпаведнымі структурамі, у пасляваенны час было вельмі цяжка гэта даказаць. Так, удзельнікам групы Мураўёва, дзе значную колькасць складалі настаўнікі, удалося даказаць свой удзел у падпольным руху толькі дзякуючы таму, што групай былі ўсталяваныя сувязі з разведчыкамі разведкіравання Цэнтральнага фронту і на працягу ліпеня – лістапада 1943 г. група Мураўёва забяспечвала работу рацыі ў Мазыры, збор і перадачу каштоўных дадзеных аб воінскіх злучэннях праціўніка. Удзельнікамі Мазырскага падполля былі прызнаныя 27 чалавек і 18 чалавек – сувязнымі. 12 чалавек з 27 загінулі ў барацьбе з ворагам на працягу 1942-1943 гг. У спіс Мазырскага падполля, зацверджаны пастановай ЦК КПБ, увайшлі не ўсе падпольшчыкі, у тым ліку і тыя, хто быў пакінуты адпаведнымі структурамі.

Сярод няўлічаных удзельнікаў падполля ў Мазыры быў і Цімафей Яўсеевіч Абрамаў. Ён нарадзіўся ў 1915 г. на Браншчыне. У Мазырскім раёне праходзіў ваенную службу. Тут пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай – Сафіяй, з якой уступіў у шлюб у 1939 г. Абрамаў напярэдадні вайны з'яўляўся супрацоўнікам Палескага абласнога ўпраўлення НКУС. У кастрычніку 1941 г., пасля кароткачасовай падрыхтоўкі ў савецкім тыле, па рашэнні ЦК КП(б) б ён быў накіраваны ў Мазыр. Абрамаву былі выдадзены дакументы на імя Малінава У.I., у іх паведамлялася, што ён быў асуджаны Гомельскім нарсудом у чэрвені 1940 г. па арт. 106-а КК БССР. Некаторы час Ц. Абрамаў з даведкай на імя Малінава разам з жонкай і двума маленькімі дзецьмі жылі ў кватэры, якую займалі ў даваенны час у цэнтры Мазыра, і толькі потым, калі стала "небяспечна", як успамінала яго жонка, яны перасяліліся жыць на вуліцу Калініна. Абрамаў з дапамогай Крыцкага, прызначанага немцамі на пасаду бургаміста Мазыра (у даваенны час – бухгалтар абрастнога аддзела аховы здароўя, ён быў пакінуты ў тыле ворага для выканання асаблівых заданняў партыйнымі органамі) уладкаваўся экспедытарам у нямецкую сталовую. Гэта дазваляла Цімафею Яўсеевічу, які меў пропуск, ездзіць па Гродне і днём і ноччу, збіраць патрэбныя звесткі. Частка прадуктаў да нямецкай сталовай не даходзіла, яе падпольшчыкі накіроўвалі ў лес партызанам.

Горад Мазыр і Мазырскі раён, 1945 - 2022 гг.

Перамога! Гэта доўгачаканая, выпакутаваная гадамі пакут і пазбаўленняў, аплачанае мільёнамі жыццяў савецкіх людзей падзея, назаўжды ўвайшла ў гісторыю нашага народа. Наступілі мірныя гады. Трэба было аднаўляць народную гаспадарку, цалкам разбураную вайной. Не хапала і рабочых рук. З 18500 жыхароў у даваенным Мазыры пасля вайны ў жывых засталося 4700 чалавек.

Адной з самых вострых праблем у пасляваенным Мазыры была праблема недахопу жылля. На ст. Мазыр пачынаецца будаўніцтва домабудаўнічага камбіната. Паралельна ідзе падрыхтоўка будаўнічых кадраў. Палескі абласны будаўнічы цэнтр адкрывае школу дзясятнікаў, майстроў-будаўнікоў і падліковых работнікаў. У гады першай пасляваеннай пяцігодкі, пачынаючы з 1946 года, у Мазыры была адноўлена работа многіх прадпрыемстваў: запушчана ў эксплуатацыю першая чарга Мазырскай ГЭС; пачата будаўніцтва дрэваапрацоўчага камбіната; выдатныя паказчыкі выявіліся ў рабоце прамартэлі "Молат"; была адзначана ўдарная работа калектыву суднаверфі, на панчошна-трыкатажнай арцелі ім. Крупскай быў наладжаны выпуск прадукцыі шырокага спажывання; сувязісты Мазыра адкрылі два новыя аддзяленні сувязі, арцель "Наперад" на дзясяткі тысяч рублёў дадаткова да канца першага года пяцігодкі вырабіла дзіцячага абутку, дзіцячага і дарослага адзення. Хуткімі тэмпамі ішло азеляненне горада, аднаўляўся гарадскі парк, прыводзіліся ў парадак пляж, скверы. Са студзеня 1945 года пачаў работу інстытут удасканалення настаўнікаў, працавалі восем школ горада і школа рабочай моладзі.

Мазырская школа медсясцёр была перайменавана ў фельчарска-акушэрскую. Дзякуючы намаганням работнікаў аховы здароўя ў гэтыя гады ўдалося пазбегнуць выбліскаў эпідэмій.

Адраджалася слава Мазыра як культурнага цэнтра паўднёва-ўсходняга Беларускага Палесся. Аднавілі работу абласны драматычны тэатр, Палескі дзяржаўны ансамбль беларускай песні і танца, дзве бібліятэкі, кінатэатр і 4 клубы.

У лістападзе 1949 года быў адкрыты краязнаўчы музей.

Адраджалася і фізічная культура горада. Адразу ў пасляваенныя гады ў Мазыры былі арганізаваны два спартыўныя таварыствы -  "Спартак" і "Дынама".

Працягвалася аднаўленне і будаўніцтва прамысловых прадпрыемстваў горада. Пачала работу ў 1948 годзе мэблевая фабрыка; летам гэтага ж года адкрыўся рэгулярны рух пасажырскіх параходаў па лініі Мазыр – Кіеў. У Мазыры з'явілася прыстань у выглядзе дэбаркадэра – двухпавярховага плавучага дома. 5 мая 1950 года адкрылася паветраная лінія Мазыр – Мінск – Мазыр. Сёлета пачалося асфальтаванне вуліц горада. Нарошчвалі магутнасці гарадская друкарня, хлебапякарня. 1 сакавіка 1949 года па абноўленым Мазырскім чыгуначным мосце прайшоў першы цягнік. Да канца першай пяцігодкі ў Мазыры дзейнічала 20 прадпрыемстваў, у тым ліку ЦЭЦ, швейная фабрыка, заводы – рыбны, піваварны, хлебны; лесакамбінат, рамонтна-экскаватарны завод (пасля МЗММ).

Мірнае жыццё брала сваё, а вайна паступова сыходзіла ў гісторыю. Да пачатку 50-х гадоў Мазыр залячыў раны, нанесеныя яму вайной. Прамысловасць горада па аб'ёме выпускаемай прадукцыі перавысіла даваенны ўзровень. Разам з традыцыйнай дрэваапрацоўкай з'явіліся такія галіны як машынабудаўнічая, электратэхнічная, вытворчасць будматэрыялаў, швейна-трыкатажная, новы штуршок для развіцця атрымала харчовая прамысловасць.

Пашырылася абласная бальніца: адкрыліся дадатковае аддзяленне для парадзіх на 35 ложкаў, касцёватуберкулёзны дыспансер на 20 ложкаў, мазырскія медыкі атрымалі флюараграфічны апарат.

У 1954 годзе была скасавана Палеская вобласць, у якую ўваходзіла 14 раёнаў: Брагінскі, Васілевіцкі, Даманавіцкі, Жыткавіцкі, Ельскі, Калінкавіцкі, Камарынскі, Капаткевіцкі, Лельчыцкі, Мазырскі, Нараўлянскі, Петрыкаўскі, Тураўскі і Хойніцкі. Гораду вярнулі статус раённага цэнтра і ён працягваў будавацца. Разам з жылымі дамамі ўзводзіліся новыя прамысловыя карпусы.

Май 1956 года – створана фабрыка мастацкіх вырабаў; 1958 год – пачатак будаўніцтва найбуйнейшага ў рэспубліцы рачнога порта, якое было скончана ў 1964 годзе; 1958 год – прынята рашэнне аб будаўніцтве кабельнага завода, а ў кастрычніку 1959 года была атрымана яго першая прадукцыя, у якой мела патрэбу не толькі наша рэспубліка, а ўвесь Савецкі Саюз.

У 1966 годзе было прынята рашэнне аб будаўніцтве нафтаперапрацоўчага завода ў Мазыры. Пабудова карпусоў пачалося ў 1969 годзе. Адзінай, дружнай сям'ёй узводзілі завод рускія і беларусы, украінцы і армяне, казахі і літоўцы, азербайджанцы і латышы – прадстаўнікі 22-х нацыянальнасцяў Савецкага Саюза. 30 студзеня 1975 года была пушчана першая чарга Мазырскага НПЗ. Завод вырабляе бензін, дызельнае паліва, бітум, звадкаваны газ, серу, вадкія парафіны – усяго больш за 15 назваў нафтапрадуктаў

Побач з карпусамі нафтаперапрацоўчага завода ў 1974 годзе пачалося будаўніцтва Мазырскага солевыварачнага камбіната, а ў 1982 годзе выпушчана першая прадукцыя. Зараз мазырская соль дастаўляецца ў 17 краін блізкага і далёкага замежжа.

За гады наступных пяцігодак у Мазыры з'явіліся такія буйныя прамысловыя і харчовыя прадпрыемствы як малочны завод – 1965г., завод зборнага жалезабетону – 1972г., утворана Мазырская птушкафабрыка – 1973г., узведзены новы будынак швейнай фабрыкі – 1973г., ЦЭЦ – 1974г., у гэтым жа годзе пачата будаўніцтва трамвайнай лініі.

У 1996 годзе пачало сваю работу адно з найбуйнейшых у Беларусі Камунальнае сельскагаспадарчае ўнітарнае прадпрыемства "Саўгас-камбінат "Зара". Асноўнымі вытворчымі спецыялізацыямі з'яўляюцца вырошчванне збожжавых і зернебабовых, кармавых і тэхнічных культур, бульбы; вытворчасць малака, ялавічыны, свініны, мяса птушак, яек; перапрацоўка мяса і малака.

Акрамя таго выбудаваны новы мікрараён для нафтавікоў, узведзены новыя будынкі аўтавакзала, мастацкай фабрыкі, рачнога вакзала, аэрапорта, палітэхнікума, педінстытута, мед. каледжа і іншыя.

У пасляваенны час хуткімі тэмпамі ішло аднаўленне ў Мазыры сістэмы адукацыі і культуры. Ужо ў лютым 1944 года ўрадам БССР было прынята рашэнне аб адкрыцці ў Мазыры настаўніцкага інстытута (у 1952 годзе перайменаванага ў педагагічны інстытут). У верасні прынялі дзяцей у свае сцены 4 пачатковых школы, 4 васьмігодкі і 2 сярэднія школы, адкрыта 2 дзіцячыя садкі для дашкольнікаў, дзіцячы дом для дзяцей сірот.

У мірныя гады ў Мазыры былі адкрыты: Мазырскі політэхнічны тэхнікум – 1963г., ГПТУ-84 (ліцэй геалогіі цяпер) - 1966г., музычнае вучылішча (цяпер муз. каледж) - 1969г. на сённяшні дзень у горадзе, акрамя названых, працуюць наступныя ўстановы адукацыі: медыцынскі каледж, вучылішча алімпійскага рэзерву; ліцэй будаўнікоў, абласны ліцэй, гімназія, 14 школ з сярэдняй адукацыяй, 7 дзіцячых школ мастацтваў, 52 дзіцячых дашкольных установы, клуб юных пажарных, гурток спартыўнага праграмавання, дом дзіцячай творчасці, Мазырскі цэнтр турызму і краязнаўства, станцыя тэхнічнай творчасці, станцыя юных натуралістаў. Для дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця адкрыты цэнтр карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі.

Мазыр – спартыўны горад. Папулярныя ў дзяцей і юнацтва СДЮШАР-2 (вольная барацьба, дзюдо, бокс, акрабатыка, шахматы); СДЮШАР-3 (веславанне, веласпорт); СДЮШАР па веславанні на каноэ і байдарках; СДЮШАР "Жамчужына Палесся" (валейбол, каратэ, веславанне); спартыўна-тэхнічны клуб "Старт"; "Сэйдакай2 (спартыўны клуб каратэ), спартыўны горна-лыжны комплекс і іншыя, усяго 14 устаноў спорту. У горадзе культывуецца больш за 30 відаў спорту.

Разнастайнае і багатае культурнае жыццё Мазыра. У горадзе дзейнічаюць такія ўстановы культуры як "Мазырскі аб'яднаны краязнаўчы музей", у склад якога ўваходзяць выставачная зала, карцінная галерэя, краязнаўчы музей, этнаграфічны музей "Палеская веда", музей мастака-кераміста М.М. Пушкара, музей Партызанскай славы ў в. Раманаўка; гарадскі драматычны тэатр ім. І. Мележа; цэнтр цыркавога мастацтва "Арэна", гарадскі палац культуры; палац культуры МНПЗ; палац культуры "Будаўнік"; кінатэатр "Мір"; цэнтр нацыянальных культур і рамёстваў; дом культуры "40 гадоў Кастрычніка" (ст. Мазыр); дом культуры "20 гадоў Перамогі" (машынабудаўнічы завод пас. Пхоў). Радуюць жыхароў Мазыршчыны сваёй творчасцю ансамблі народнай песні і музыкі "Радаўніца", "Явар", "Стрэчанне", "Сваякі", "Жывіца" і многія іншыя

Медыцынскае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе ўстанова аховы здароўя "Мазырская цэнтральная гарадская паліклініка", лячэбная сетка якога прадстаўлена 20 лячэбна-прафілактычнымі ўстановамі: гарадская бальніца; дзіцячая бальніца з паліклінікай; радзільны дом з жаночай кансультацыяй; станцыя хуткай і неадкладнай медыцынскай дапамогі; дыспансеры: скурна-венералагічны, процітуберкулёзны, псіханеўралагічны, анкалагічны і многае іншае.

Слаўны Мазыр сваёй гістарычнай спадчынай. Некаторыя помнікі гісторыі і культуры горада ўнесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь:

• Стаянка 1 эпохі неаліту (4-3 тысячагоддзе да н. э.);
• Стаянка 2 эпохі неаліту (4-3 тысячагоддзе да н. э.)
• Гарадзішча IX-ХI стст. - Кімбараўка (вул. Гогаля);
• Гарадзішча ХII-ХIII стст - Гара Камунараў;
• Гістарычны цэнтр горада: будынкі, ландшафт, культурны пласт на тэрыторыі пл. Леніна (раней Кірмашовая пл.);
• Комплекс былога манастыра цыстэрцыянцаў - касцёл і гаспадарчай. пабудовы (1743 – 1745гг.; 1893 – 1894гг.) - вул. Гогаля, 93;
• Комплекс былога манастыра бернардзінцаў: касцёл і жылы корпус (першая палова ХVIII ст.) - вул. Камсамольская, 14-16;
• Будынак былога маёнтка шляхецкай сям'і Кеневічаў (XVIII-ХІХ стст.) - вул. Ленінская, 15-А;
• Будынак драматычнага тэатра (1929 - 1932гг.) - вул. Ленінская, 23;
• Курган Славы, мемарыяльны архітэктурна-скульптурны комплекс  -вул. Рыжкова;

Дзяржаўны ландшафтны заказнік "Мазырскія яры" (люты 1986 года) створаны для захавання ўнікальнага прыроднага комплексу з разнастайным рэльефам, дзе растуць каштоўныя ў навуковым і эстэтычным стаўленні віды раслін, 14 з якіх – рэдкія і знікаючыя – занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь.

Слаўны сваімі працоўнымі подзвігамі па аднаўленні народнай гаспадаркі Мазырскі раён. Да 1950 года быў адноўлены даваенны ўзровень сельскагаспадарчай вытворчасці, людзі з зямлянак перасяліліся ў пабудаваныя дамы. Пачалося ўзбуйненне калгасаў, паралельна ствараліся саўгасы. Былі створаны Мазырскія птушкафабрыка і агароднінная фабрыка, комплексы па адкорме свіней, комплексы для буйной рагатай жывёлы. Практычна зноўку былі адбудаваны ўсе вытворчыя памяшканні калгасаў і саўгасаў – фермы, машынныя двары, гаражы, майстэрні, склады, сховішчы і многае іншае. Да 1967 года была цалкам завершана электрыфікацыя раёна. У студзені 1962 адбылося ўзбуйненне Мазырскага раёна, у яго склад увайшлі яшчэ 28 населеных пунктаў. На сённяшні дзень на тэрыторыі раёна размешчана 10 сельскіх Саветаў, 92 населеныя пункты, пражывае 134 тыс. жыхароў, у тым ліку ў сельскай мясцовасці – каля 22 тысяч. Прамысловы комплекс раёна складаецца з 28 прадпрыемстваў, якія прадстаўляюць практычна ўсе галіны народнай гаспадаркі: нафтахімічная, машынабудаванне і металаапрацоўка, лясная і дрэваапрацоўчая, паліўная, электраэнергетыка, харчовая, лёгкая. Мазырскі раён з'яўляецца экспартаарыентаваным. Арганізацыі раёна ажыццяўляюць знешні гандаль з 55 краінамі свету. Тавары пастаўляюцца на рынкі 34 дзяржаў, у тым ліку – у 8 краін СНД. Імпартуецца прадукцыя з 49 краін. Асноўныя экспартныя рынкі – Расія, Кітай, Малдова, Кыргызстан, Казахстан, Арменія, Літва, Германія, Італія, Нідэрланды.

Адным з асноўных напрамкаў развіцця раёна з'яўляецца эфектыўнае функцыянаванне будаўнічага комплексу, дзе ў ліку найважнейшых прыярытэтаў застаецца будаўніцтва якаснага і даступнага жылля. На тэрыторыі Мазырскага раёна зафіксаваны 21 суб'ект гаспадарання (не уключаючы камерцыйныя структуры), якія ажыццяўляюць паслугі ў сферы будаўнiчай вытворчасці. За апошнія гады ўзведзены жылыя масівы ў пасёлку Крынічны, у вёсках Тварычоўка, Прудок, Міхалкаўская Рудня, Каменка, Козенкі і іншы. Вырастаюць новыя мікрараёны ў Мазыры. У 2008 годзе ўведзена ў эксплуатацыю 14,6 тыс.кв. м. агульнай плошчы жылых дамоў прыватнага жыллёвага фонду.

Сельскі сектар эканомікі рэгіёна прадстаўлены 9 сельскагаспадарчымі прадпрыемствамі, 7 з якіх размешчаны ў Мазырскім раёне і 2 у Нараўлянскім, і 3 арганізацыямі абслугоўваючымі сельскую гаспадарку. Сярод іх такія буйныя вытворцы сельгаспрадукцыі як "Саўгас-камбінат "Заря", "Мазырская агароднінная фабрыка", "Эксперыментальная база "Крынічная»", Слабадскi сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў імя Леніна і іншыя.

Вядучы пастаўшчык паслуг аўтаперавозак у раёне – РДАУП "Аўтобусны парк №2". У склад прадпрыемства ўваходзяць Мазырскі аўтавакзал, Ельская і Нараўлянская аўтастанцыі. Абслугоўваемая маршрутная сетка складаецца з 98 маршрутаў: 22 гарадскіх, 60 прыгарадных, 2 міжнародных і 14 міжгародніх. Да таго ж перавозкай пасажыраў займаюцца больш за 110 маршрутных таксі.

Наш раён мае развітую тэлекамунікацыйную сетку. Функцыянуюць 2 прадпрыемствы сувязі: Мазырскі раённы вузел электрасувязі Гомельскага філіяла РУП "Белтэлекам" і Мазырскі раённы паштовы вузел сувязі Гомельскага філіяла РУП "Белпошта". Абанементамі тэлефонных сетак у Мазырскім раёне з'яўляюцца 48 тыс. чалавек. Жыхары раёна таксама актыўна карыстаюцца паслугамі аператараў мабільнай сувязі. Ёсць доступ у сетку Інтэрнэт па розных тэхналогіях, перадача дадзеных, універсальная пошта і іншае.

Найбуйнейшым прадпрыемствам па жыццезабеспячэнні раёна з'яўляецца дзяржаўнае прадпрыемства "Мазырскі райжылкамгас", які ўключае ў сябе шэсць спецыялізаваных падраздзяленняў, якія ажыццяўляюць работы па санітарнай ачыстцы і добраўпарадкаванні, абслугоўванні жыллёвага фонду і водаправодна-каналізацыйнай гаспадаркі, якія выконваюць санітарна-тэхнічныя і праектна-каштарысныя работы.

Асноўным спецыялізаваным прадпрыемствам па аказанні бытавых паслуг з'яўляецца камунальнае ўнітарнае прадпрыемства "Мазырскі раённы камбінат бытавога абслугоўвання". У яго склад уваходзяць 10 структурных падраздзяленняў і 15 прыёмных пунктаў.

У Мазырскім раёне большасць буйных прамысловых прадпрыемстваў маюць свае фірмовыя крамы. Прадукцыя, якая вырабляецца на Мазыршчыне, абавязкова прысутнічае на спажывецкім рынку. Гандлёвае абслугоўванне насельніцтва забяспечваюць 360 крам рознай формы ўласнасці, 9 гандлёвых цэнтраў, 116 аб'ектаў грамадскага харчавання, 10 рынкаў і міні-рынкаў.

Асноўныя задачы сістэмы адукацыі Мазырскага раёна – захаванне і ўмацаванне здароўя дзяцей, стварэнне ўмоў для іх развіцця. У раёне функцыянуе 46 дашкольных устаноў, у тым ліку Цэнтр развіцця дзіцяці, 14 устаноў з паглыбленым напрамкам у рабоце, 4 установы санаторнага тыпу. Таксама дзейнічаюць 2 вучэбна-педагагічныя комплексы "Дзіцячы сад-пачатковая школа", 24 сярэднія школы і 7 базавых, гімназія, абласны ліцэй, вячэрняя школа. На тэрыторыі раёна размешчана 3 каледжы, 2 ліцэі, 4 прафесійна-тэхнічныя вучылішчы.

Культурныя традыцыі нашых продкаў падтрымліваюць і прымнажаюць 98 устаноў культуры, 72 з якіх знаходзяцца ў сельскай мясцовасці, 41 клубная ўстанова, 8 дзіцячых школ мастацтваў.

Галіна аховы здароўя прадстаўлена 21-ой лячэбнай арганізацыяй, магутнасцю стацыянарнай сеткі на 1185 ложкаў і амбулаторна-паліклінічнымі ўстановамі на 3100 наведванняў у змену, уключаючы 4 паліклінікі, гарадскую бальніцу, дзіцячую бальніцу, 4 дыспансера, стаматалагічную паліклініку, 2 участковыя бальніцы, 3 медыцынскiя амбулаторыі, рэабілітацыйны цэнтр "Вясёлка" для дзяцей-інвалідаў, 24 фельчарска-акушэрскіх пункта.

Упраўленне па працы, занятасці і сацыяльнай абароне насельніцтва Мазыршчыны каардынуе дзейнасць ДУ "Мазырскі тэрытарыяльны цэнтр сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва"; ДУ "Тэрытарыяльны цэнтр сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва Мазырскага раёна". Мэта дзейнасці цэнтраў – рэалізацыя правоў грамадзян на сацыяльную абарону і матэрыяльную падтрымку з боку дзяржавы; умацаванне статусу сям'і; аказанне максімальнай і рознабаковай дапамогі грамадзянам пажылога ўзросту і інвалідам; садзейнічанне ў пераадоленні цяжкіх жыццёвых сітуацый і многае іншае.

На Мазыршчыне вялікая ўвага надаецца фізічнай культуры і спорту, прапагандзе здаровага ладу жыцця. Для арганізацыі фізкультурна-аздараўленчай работы маюцца 300 спартыўных збудаванняў, 70 спартыўных залаў, 3 стадыёна, 17 плавальных басейнаў, 152 плоскасных спартыўных пляцовак, 4 вяслярных базы, спартыўна-аздараўленчы гарналыжны комплекс. Вядзецца будаўніцтва Палаца гульнявых відаў спорту, уводзіцца ў эксплуатацыю вяслярная база. У раёне працуе 10 дзіцяча-юнацкіх спартыўных школ, вучылішча алімпійскага рэзерву.

Турыстычную інфраструктуру Мазырскага раёна складаюць: тры гасцініцы, 11 турыстычных прадпрыемстваў, 4 забаўляльныя цэнтры, драматычны тэатр, 4 музеі, парк культуры і адпачынку "Перамога", кінатэатр, выставачная зала, культурна-экалагічны цэнтр і іншае. Усяго на тэрыторыі раёна знаходзіцца 254 культурна-гістарычных аб'екта, з іх 31 занесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў. Шырокае развіццё на Мазыршчыне атрымаў аграэкатурызм – на карце раёна з'явіліся: аграсядзіба "Панскі сад", домік паляўнічага "Гіневічаў Груд", рыбная гаспадарка "Вялікае возера".

Знакаміты Мазырскі край сваёй унікальнай і непаўторнай прыродай. Менавіта тут, у рэспубліканскім заказніку "Стрэльскі" прадстаўлены ўсе ландшафтныя комплексы беларускага Палесся. Тут блакіт шырокай Прыпяці зліваецца з блакітам неба, тут над галавой кружацца буслы, не асцерагаючыся людзей, не сціхае гоман птушак. Тут свая музыка і сваё зачараванне. Цяністыя дубровы, дзе ёсць 150-гадовыя дубы, змяняюцца бярозавымі, кляновымі і грабавымі гаямі, хваёвымі лясамі. Яны захоўваюць у сваіх гушчарах рэдкіх прадстаўнікоў флоры і фауны, яны з'яўляюцца помнікамі прыроды і ахоўваюцца дзяржавай. Цудоўныя знакамітыя мазырскія журавіннікі. Дакрануцца да гэтых незвычайных скарбаў могуць не толькі мазыране, але і госці, турысты, якія прыязджаюць паглядзець на прыгажосці зямлі Мазырскай. І трэба зрабіць усё магчымае, каб захаваць і прымножыць гэтую прыгажосць.